عکاسی؛ فلش (Flash)

از آنجا که نور در عکاسی نقشی کلیدی ایفا می کند، عدم وجود نور مناسب عکاسی را مختل یا غیر ممکن می کند. از این رو منابع نوری مصنوعی اعم از انواع فلش ها و پرژکتورها با ویژگی های گوناگون در عرصه عکاسی بکار گرفته شدند. این امر عکاسی در شرایط مختلف نوری را ممکن و همچنین انعطاف زیادی در مقوله نورپردازی ایجاد کرد. به گونه ای که در برخی از گرایش ها و شرایط عکاسی، ثبت تصویر بدون آنها غیر ممکن است. عکاس با استفاده از فلش ها می تواند آثار موفق، زیبا و خلاق به وجود آورد، حال آنکه استفاده نادرست از آنها، تاثیرات ناخوشایندی در تصویر خواهد داشت.

نورپردازی بخش وسیعی از تجهیزات عکاسی را به خود اختصاص می دهد اما در این بخش به رایج ترین آنها یعنی فلش های قابل نصب روی دوربین اشاره خواهیم داشت.

فلاش های سرخود

فلاش های بیرونی

بسیاری از دوربین های امروزه به فلش های سرخود (Built in Flash) مجهز هستند. این فلش ها گاهی به صورت خودکار نیز عمل می کنند. این نوع از فلاش ها نقایصی دارند که باعث می شوند عکاسان استفاده از فلاش های بیرونی (External Flash) را ترجیح دهند. برخی از این دلایل عبارتند از:

- کم بودن قدرت و میزان نوردهی این فلاش ها

- نزدیک بودن موقعیت آنها به لنز که باعث افزایش پدیده قرمز شدن چشم می شود. قرمز شدن چشم ناشی از انعکاس نور تابیده شده به شبکیه چشم است که پوشیده از مویرگهای خونی است. البته برخی از سیستم های کاهش قرمزی چشم از چند پالس نوری فلش قبل از عکاسی استفاده می کنند تا مردمک چشم بسته تر شده و نور کمتری به شبکیه برسد.

قرمزی چشم ناشی از فلش (منبع)

- عدم امکان تغییر جهت و زاویه تابش نور

فلش های بیرونی هم به طور مجزا و هم به صورت نصب شده روی دوربین می توانند مورد استفاده قرار گیرند. این فلش ها در محل مخصوصی روی بدنه دوربین به نام کفشک فلاش نصب می شوند.

قبل از اختراع فلش های الکتریکی امروزی، فلش های شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرفت که در آنها از موادی استفاده می شد که با شعله ای بسیار پر نور می سوختند مانند پودرهای منیزیم. این نوع فلش ها با کاستی های بسیاری مواجه بودند اما با اختراع نوع الکتریکی بسیاری از نقائص بر طرف شد و امکانات بیشتری نیز در اختیار عکاسان قرار گرفت.

به طور کلی فلش ها امروزه یک منبع نور مصنوعی هستند که انرژی حاصل از منبع انرژی را ذخیره کرده و در زمان مقتضی آن را در 1/10000 ثانیه یا کمتر به صورت انفجار نوری تخلیه می کنند.

سرعت همزمانی

سرعت تخلیه فلش بسیار بالاست و اگر در زمان تخلیه فلش شاتر کاملا باز نباشد، بخشی از تصویر نور می گیرد و بخش دیگر نور نمی گیرد. از این رو مقوله مهمی به نام سرعت همزمانی شاتر معرفی می شود. بسیاری از سیستم های شاتر امروزی به صورت جارویی عمل می کنند. مثلا در شاتر پرده ای، پرده ای کنار می رود و شاتر را باز می کند و پرده ای دیگر در همان جهت حرکت کرده و شاتر را می بندد. در سرعت های بالا قبل از اینکه شاتر کاملا باز شود، اندکی بعد از حرکت پرده اول، پرده دوم شروع به بستن شاتر می کند، بنابراین مدت زمانی که صفحه حساس در معرض نور قرار می گیرد، بسیار کوتاه است.

حال اگر فلاش در سرعت هایی از شاتر مورد استفاده قرار گیرد که کل شاتر همزمان باز نمی ماند، از آنجا که سرعت تخلیه فلش بسیار کوتاه است کل کادر نور نمی بیند زیرا در  لحظه تخلیه فلش کل شاتر باز نیست.

لذا بسته به نوع شاتر تنها در سرعت هایی می توان از فلاش استفاده کرد که کل شاتر باز است و همزمان کل کادر نور می بیند. به سرعت های امن برای استفاده از فلاش سرعت همزمانی فلش و شاتر گفته می شود. طبیعتا از همه سرعت های پایین تر از حداکثر سرعت همزمانی می توان از فلش استفاده کرد. برای مثال یکی از اعداد رایج برای حداکثر سرعت همزمانی فلش، 250 است.

باید توجه داشت که در دوربین های کامپکت یا شاتر مرکزی به علت مکانیسم های شاتر در سرعت همزمانی محدودیت چندانی وجود ندارد.

تیرگی پایین کادر، ناشی از استفاده از سرعت بالاتر از سرعت همزمانی (منبع)

عدد راهنما (Guide Number)

از آنجا که میزان نوری که توسط انواع فلش ها تولید می شود متفاوت است، میزان برد نوری آنها نیز متفاوت است، به این معنی که هر فلش قادر است تا فاصله معینی را به صورت مفید روشن کند. از آنجا که هر چه دیافراگم بسته تر باشد، نور ورودی به دوربین نیز کمتر است، در فاصله معین و با دیافراگم بسته فلش باید قدرت بیشتری داشته باشد. برای مشخص کردن رابطه بین دیافراگم، فاصله و قدرت فلش، عدد راهنما یا Guide Number تعریف می شود که عبارت است از حاصلضرب دیافراگم در فاصله.

عدد دیافراگم x فاصله (متر یا فوت)= عدد راهنما

البته باید توجه داشت که این رابطه برای حساسیت 100 در نظر گرفته شده است.

همان طور که در رابطه مشخص است، هر چه عدد راهنما که نمایانگر قدرت فلش است بیشتر باشد، می توان در فاصله دورتر و با دیافراگم بسته تر از آن فلش استفاده کرد. مثلا در فلشی با عدد راهنمای 6، اگر فاصله 3 متر باشد باید از دیافراگم 2 استفاده کرد.

معمولا عدد راهنمای فلش در دوربین های کامپکت بین 4-6، در فلش سرخود SLRها بین 13-16 و در فلش های بیرونی بین 16-24 است. لذا یکی از مزیت های عمده فلش های بیرونی به فلش های داخل بدنه (سرخود) قدرت بیشتر آنهاست.

جهت سهولت استفاده از فلش ها گاهی از علائم و جداولی روی آنها استفاده می شود که عکاس با مراجعه به آنها تنظیمات لازم را انجام می دهد.

نحوه تنظیم متغیرهای نوری در فلش ها

فلش ها از نظر نحوه تنظیم متغیرهای نوری به چند دسته تقسیم می شوند. در فلش های دسته اول با استفاده از عدد راهنما از طریق محاسبه فاصله با سوژه و در بعضی موارد جداول موجود، می توان سرعت و دیافراگم را تنظیم کرد.

یکی از مشکلات این نوع فلش این است که قدرت نور آن همیشه یکسان است. یعنی اگر عکاسی در فاصله کم و با دیافراگم باز مورد نیاز باشد، سوژه بیش از حد روشن می شود. از طرف دیگر تخمین دقیق فاصله و تشخیص تنظیمات متناسب، بسیار زمان بر و دشوار است. همینطور میزان نور موجود در محیط در تخمین عدد سرعت و دیافراگم حاصل از عدد راهنما یا جداول، دخیل نیست.

از این رو فلاش های جدیدتری معرفی شدند که به فلش های نسل دوم معروف شدند. روی این فلش ها حسگرهایی نصب بود که با خواندن نور بازگشتی از سوژه میزان تخلیه فلش را تنظیم می کرد. مثلا در شرایطی فقط از 50 درصد قدرت خود استفاده می کرد. فرآیند تشخیص فاصله بدین نحو است که فلاش آغاز به تخلیه نور می کند، انعکاس این نور به حسگر فلش رسیده و با محاسبه فاصله فلش تشخیص می دهد که آیا به زمان تخلیه فلش بیافزاید یا خیر.

میزان نور خروجی با مجذور فاصله نسبت مستقیم دارد. مثلا اگر فاصله دو برابر شود، میزان نور خروجی باید 4 برابر شود. در فلاش نسل دوم سرعت تخلیه بیش از نسل قبل است.

در این فلش ها می توان از حالت دستی و یا نیمه اتوماتیک استفاده کرد. در حالت دستی مانند نسل قبلی فلش ها از جدول ارائه شده و عدد راهنما برای انجام تنظیمات استفاده می شود. اما در حالت نیمه اتوماتیک با مشخص کردن محدوده فاصله روی فلش (مثلا نزدیک، متوسط و دور)، دیافراگم متناسب با فاصله توسط فلش  پیشنهاد می شود.

این نوع فلاش ها نیز مانند نسل قبل کاستی های اساسی دارند. اولا عکاس، محدود به استفاده از دیافراگم های معدودی است که فلاش پیشنهاد می دهد. بنابراین عکاس نمی تواند از طریق دیافراگم کنترل چندانی روی عمق میدان داشته باشد. از معایب دیگر این است که سنسور روی فلش نصب است و نمی تواند میزان افت نور در برخی از تجهیزات اپتیکی را در تنظیمات دخیل کند. مثلا اگر از فیلترهای ND استفاده شود، با چند برابر شدن افت نور در لنز مواجهیم که برای داشتن نور مناسب، نور فلاش نیز باید افزایش یابد اما از آنجا که فلش متوجه این موضوع نمی شود، میزان نور خروجی قبل و بعد از استفاده از فیلتر یکی است.

از معایب دیگر این است که گاهی نورهای بازتابیده یا تابیده شده از اشیا دیگر، ممکن است حسگر فلاش را به اشتباه بیندازند.

کاستی های فلش نسل دوم، سازندگان را بر آن داشت تا به فکر طراحی فلش های نسل سوم بیفتند. این نسل از فلش ها مجهز به سیستم Through the Lens یا TTL هستند که توسط اتصالات الکترونیک در کفشک فلش، اطلاعات نوری خوانده شده توسط دوربین را نیز در محاسبات خود تاثیر داده و بسیاری از کاستی های نسل قبل را جبران می کند.

فلش های جدید مجهز به سیستم TTL

اتصالات در کفشک های فلاش نسل اول

اتصالات در کفشک های جدید TTL

نکاتی چند در مورد فلاش ها

- از آنجا که نور تابشی مستقیم به اجسام باعث تخت شدن تصویر (از بین رفتن سایه روشن ها و در نتیجه حس سه بعدی در عکس) می شود، می توان با قرار دادن فلش در موقعیت های دیگری نسبت به دوربین تاثیر ناخوشایند تخت شدگی تصویر را به حداقل رساند. تجهیزاتی وجود دارند که می توان فلش دوربین را با فاصله از دوربین نصب کرد و حتی همزمان از چند فلاش استفاده کرد.

همچنین با تغییر زاویه نور تابیده شده از فلاش، از بازتاب نور فلاش به سوژه (مثلا از سقف یا دیوار) می توان استفاده کرد. اکثر فلاش های امروزی قابلیت تغییر زاویه تابشی در راستای عمودی و افقی را دارا هستند. این عمل باعث تلطیف نور و از بین رفتن سایه های شدید هم می شود. البته باید توجه داشت که بسته به مواردی چون فاصله و رنگ جسم بازتاب دهنده، با افت نور مواجه خواهیم بود.

نور منعکس شده                                         فلش مستقیم (منبع)

برای تلطیف و کاهش سایه های تند می توان از پخش کننده های نور (Diffuser) نیز استفاده کرد. دیفیوزرها پوشش هایی هستند که مقابل منبع نور نصب می شوند و جهت تلطیف شدن نور و سایه های مورد استفاده قرار می گیرند.

این دیفیوزرها هم به صورت آماده موجودند و هم به صورت دست ساز می توان آنها را ساخت.

دو نوع دیفیوزر روی فلش

از آنجا که فلش در کسر بسیار کوچکی از ثانیه نور خود را تخلیه می کند، تغییر سرعت شاتر (در محدوده سرعت همزمانی) تغییری در میزان روشنایی حاصل از فلاش ندارد اما طبیعتا، از میزان نور حاصل از محیط می کاهد.

- سیستم های تنظیم فلاش در میزان نور فلاش تاثیر می گذارد اما متغیرهای دوربین مانند شاتر و دیافراگم را تحت تاثیر قرار نمی دهد.

فلش حلقه ای و دوقلو

فلش های بیرونی براساس کاربردشان در انواع مختلفی ساخته می شوند. از این انواع می توان به فلش حلقه ای (Ring Flash) و فلش دوقلو (Twin Flash) اشاره کرد. این فلش ها قابلیت نصب روی لنز را دارند. نخستین کاربرد این فلش ها در عکاسی ماکرو می باشد. زیرا در عکاسی ماکرو، لنز به سوژه بسیار نزدیک است و ممکن است سایه دوربین و لنز روی موضوع بیفتد و مانع رسیدن نور فلش و نورهای محیطی شود. از این رو با نصب این فلش ها روی لنز و بسیار نزدیک به سوژه می توان این مشکل را رفع کرد.

البته این گونه فلش ها مصارف دیگری هم دارند. مثلا فلش های حلقه ای به دلیل جلوه هایی که ایجاد می کند در عکاسی مد و پرتره بسیار محبوب هستند.

فلش رینگ (حلقه ای)                                                      فلش دوقلو

فلش متر

برای محاسبه دقیق میزان نور روی سوژه در زمان تخلیه فلش و در نتیجه محاسبه متغیرها از وسیله ای به نام فلش متر استفاده می شود. در واقع فلش متر نورسنجی است که قابلیت صادر کردن فرمان تخلیه فلش را داراست و در زمان تخلیه عمل نورسنجی را انجام می دهد. معمولا در زمانی که فلش به دوربین متصل نیست از این ابزار استفاده می شود.

فلش متر (Flash Meter)

منابع مورد استفاده

گرد آورنده و مترجم: مهران ارغوان